زمایش‏هاى ما براى شناخت بيشتر و رفع ابهام و جهل است، اما آزمايش الهى در واقع همان پرورش و تربيت است.
به عبارت ديگر آزمايش كردن انسان براى فهميدن است؛ ولى آزمايش كردن خدا براى فهميدن نيست؛ بلكه براى آن است كه از انسان عملى سر زند و پاداش و كيفر بر اساس آن عمل باشد يا سبب توبه بندگانش شود.
توضيح آن‏كه، خدا مي داند كه فلان شخص در برابر حوادث تلخ و شيرين چه برخوردى خواهد كرد؛ امّا نبايد بر اساس اين دانش به آن شخص اجر و پاداش دهد. همان‏گونه كه ما مي دانيم فلان خياط مي تواند بدوزد و يا فلان بنّا مي تواند بسازد؛ امّا هرگز بر اساس اين علم به او مزد نمي دهيم، بلكه بايد از او كارى سر زند تا استحقاق پاداش داشته باشد.ابزار امتحان الهى؛ نعمت‏ها، نقمت‏ها، حوادث وصحنه‏ هاى تلخ و شيرين در طول زندگى است.(1)
خداوند در قرآن كريم در اين رابطه آيات فراواني را ذكر كرده است. در قرآن متجاوز از بيست مورد امتحان به خدا نسبت داده شده است، اين يك قانون كلى و سنت دائمى پروردگار است كه براى شكوفا كردن استعدادهاى نهفته (و از قوه به فعل رساندن آنها) و در نتيجه پرورش دادن بندگان آنان را مى ‏آزمايد، يعنى همان گونه كه فولاد را براى استحكام بيشتر در كوره مى‏ گدازند تا به اصطلاح آبديده شود، آدمى را نيز در كوره حوادث سخت پرورش مى‏ دهد تا مقاوم گردد.
به طور نمونه مي فرمايد:
وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِينَ (1)
و قطعاً شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، زيان مالى و جانى و كمبود محصولات، آزمايش مى‏ كنيم و صابران (در اين حوادث و بلاها را) بشارت بده.
يا مي فرمايد: و نبلوكم بالشرّ و الخير(2)
شما را با خوبي و بدي مي آزماييم
در جاي ديگر مي فرمايد:
أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُون؛(3)
آيا مردم گمان مى ‏كنند بدون امتحان رها مى‏ شوند، نه هرگز بلكه همگى بايد امتحان دهند.
در جاى ديگر آمده است:
فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قالَ هذا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَ أَشْكُرُ أَمْ أَكْفُر؛(4)
هنگامى كه يكى از پيروان سليمان تخت بلقيس را در كمتر از يك چشم به هم زدن از راه دور براى او حاضر كرد، سليمان گفت اين لطف خدا است براى اينكه مرا امتحان كند آيا شكرگزارى مى‏ كنم يا كفران؟
امير مومنان حضرت على عليه السلام نيز در روايتي مى‏ فرمايد: ان الله يبتلى عباده عند الاعمال السيئة بنقص الثمرات و حبس البركات و اغلاق خزائن الخيرات ليتوب تائب و يتذكر متذكر(5)
همانا خداوند، بندگان خود را به خاطر اعمال فاسدشان، به كمبود محصول و حبس بركت و بسته شدن منابع خير، گرفتار مى‏ كند تا شايد متذكّر شوند و توبه نمايند.
يا در جاي ديگر مي فرمايد:و ان كان سبحانه اعلم بهم من انفسهم و لكن لتظهر الافعال التي بها يستحق الثواب و العقاب:

گرچه خداوند به روحيات بندگانش از خودشان آگاه تر است ولى آنها را امتحان مى‏ كند تا كارهاى خوب و بد كه معيار پاداش و كيفر است از آنها ظاهر گردد (6)

منبع:

1.سوره بقره، آيه 155
2. سوره انبياء،آيه 35
3. سوره عنكبوت، آيه 1
4. سوره نمل،آيه 40
5.نهج البلاغه، خطبه 143
6. نهج البلاغه كلمات قصار جمله 93